Problemy behawioralne i emocjonalne to złożone zaburzenia, które mogą występować u dzieci i dorosłych, znacząco wpływając na jakość życia i codzienne funkcjonowanie. Mogą one przybierać formę trudności w regulacji emocji, impulsywności, wybuchów złości, a także problemów z zachowaniami społecznymi. Zaburzenia te często współistnieją z trudnościami w przetwarzaniu sensorycznym, co dodatkowo komplikuje codzienne funkcjonowanie osób nimi dotkniętych. W takich przypadkach kluczową rolę w terapii może odegrać terapia integracji sensorycznej (SI), która wspomaga regulację emocjonalną oraz modyfikację zachowań poprzez poprawę przetwarzania bodźców sensorycznych. Diagnoza SI powinna być przeprowadzona przed terapią.

Charakterystyka problemów behawioralnych i emocjonalnych

Problemy behawioralne i emocjonalne manifestują się w postaci trudności w kontroli emocji i zachowań, co może prowadzić do zakłóceń w funkcjonowaniu społecznym, szkolnym oraz domowym. Dzieci i dorośli z takimi trudnościami często wykazują nadmierną impulsywność, drażliwość, agresję, a także tendencję do wycofania społecznego. Zaburzenia te mogą występować samodzielnie lub współwystępować z innymi zaburzeniami, takimi jak ADHD, zaburzenia ze spektrum autyzmu (ASD), lęki czy depresja.

Objawy problemów behawioralnych i emocjonalnych obejmują:

• impulsywność i wybuchy złości – osoby z zaburzeniami emocjonalnymi często mają trudności w regulacji emocji, co prowadzi do wybuchów złości w odpowiedzi na frustrację lub niewielkie wyzwania. Brak umiejętności kontrolowania impulsów może wpływać na codzienne interakcje z rówieśnikami, rodzicami i nauczycielami
• agresja i zachowania buntownicze – w niektórych przypadkach zaburzenia behawioralne manifestują się w postaci zachowań agresywnych, takich jak bicie, kopanie, niszczenie przedmiotów czy groźby wobec innych. Dzieci mogą również prezentować zachowania opozycyjno-buntownicze, polegające na celowym przeciwstawianiu się autorytetom
• trudności w relacjach społecznych – problemy behawioralne mogą prowadzić do trudności w nawiązywaniu i utrzymywaniu relacji z innymi. Dzieci z tymi trudnościami często mają problem z rozumieniem norm społecznych, co prowadzi do konfliktów z rówieśnikami, izolacji społecznej lub odrzucenia
• wycofanie i problemy z lękiem – niektóre dzieci z zaburzeniami emocjonalnymi mogą reagować na trudne sytuacje poprzez wycofanie, unikanie interakcji społecznych oraz izolację. Mogą również wykazywać objawy związane z lękiem, takie jak nadmierna nieśmiałość, lęki separacyjne czy fobie społeczne
• problemy z koncentracją i uwagą – zaburzenia emocjonalne często współistnieją z trudnościami w utrzymaniu uwagi i koncentracji. Osoby te mają trudności w skupieniu się na zadaniach, są łatwo rozpraszane, co wpływa negatywnie na ich funkcjonowanie szkolne i zawodowe.

Jakie mogą być przyczyny problemów behawioralnych i emocjonalnych?

Zaburzenia behawioralne i emocjonalne mogą mieć różnorodne podłoże, często wynikające z interakcji wielu czynników biologicznych, psychologicznych i środowiskowych. Do najczęstszych przyczyn zalicza się:

• czynniki neurobiologiczne – zmiany w funkcjonowaniu mózgu, takie jak zaburzenia neuroprzekaźników lub nieprawidłowości w funkcjonowaniu obszarów mózgu odpowiedzialnych za regulację emocji, mogą prowadzić do problemów behawioralnych. Dzieci z diagnozowanym ADHD, autyzmem czy innymi zaburzeniami neurologicznymi często wykazują trudności w kontroli emocji i zachowań
• zaburzenia przetwarzania sensorycznego (SPD) – u dzieci z problemami w integracji sensorycznej mózg ma trudności w przetwarzaniu bodźców zmysłowych, co może prowadzić do przeciążenia sensorycznego, frustracji i nieadekwatnych reakcji emocjonalnych. Bodźce, które dla innych są neutralne, mogą powodować nadmierne pobudzenie lub stres, co z kolei wpływa na zachowanie i emocje
• czynniki genetyczne – w niektórych przypadkach problemy behawioralne i emocjonalne mogą mieć podłoże genetyczne, gdzie pewne predyspozycje do problemów emocjonalnych i zaburzeń regulacji mogą być dziedziczone
• środowiskowe i rodzinne czynniki ryzyka – stresujące środowisko rodzinne, problemy interpersonalne, przemoc domowa czy zaniedbania emocjonalne mogą prowadzić do rozwinięcia problemów emocjonalnych u dzieci. Negatywne doświadczenia z wczesnego dzieciństwa często mają wpływ na rozwój emocjonalny i zachowanie w późniejszych latach.

Rola terapii integracji sensorycznej (SI)

Terapia integracji sensorycznej (SI) odgrywa istotną rolę w terapii dzieci z problemami behawioralnymi i emocjonalnymi, szczególnie u tych, u których występują zaburzenia przetwarzania sensorycznego (SPD). W przypadku wielu dzieci z problemami behawioralnymi, trudności te wynikają z nieprawidłowego przetwarzania bodźców zmysłowych, co prowadzi do nadmiernego pobudzenia lub przeciążenia sensorycznego.

Terapia SI polega na dostarczaniu odpowiednich bodźców sensorycznych w kontrolowany sposób, aby poprawić zdolność mózgu do przetwarzania informacji zmysłowych. Poprzez systematyczną stymulację układu nerwowego, dzieci uczą się lepiej reagować na bodźce, które wcześniej wywoływały u nich stres lub frustrację.

Dzięki terapii SI dzieci z problemami behawioralnymi mogą osiągnąć poprawę w zakresie:

• regulacji emocjonalnej – dzieci uczą się lepiej zarządzać swoimi emocjami i reakcjami na bodźce sensoryczne, co zmniejsza liczbę wybuchów złości i innych negatywnych zachowań
• samoregulacji – terapia SI wspiera zdolność do samoregulacji, czyli kontrolowania swojego zachowania w różnych sytuacjach. Dzieci stają się bardziej świadome swoich reakcji i lepiej radzą sobie w trudnych sytuacjach
• poprawy funkcji poznawczych – dzieci, które lepiej przetwarzają bodźce sensoryczne, mogą efektywniej skupiać się na zadaniach szkolnych i codziennych obowiązkach, co wpływa na poprawę wyników szkolnych oraz organizacji pracy.

Inne metody wspierające terapię behawioralną i emocjonalną

Oprócz terapii integracji sensorycznej, istnieje wiele innych strategii terapeutycznych, które mogą wspierać dzieci i dorosłych z problemami behawioralnymi i emocjonalnymi:

• terapia behawioralna (CBT) – terapia poznawczo-behawioralna pomaga w identyfikowaniu i modyfikowaniu negatywnych wzorców myślenia, które wpływają na zachowanie i emocje. CBT koncentruje się na wzmocnieniu pozytywnych nawyków oraz na uczeniu technik radzenia sobie z lękiem i złością
• terapia zajęciowa – terapia zajęciowa pomaga dzieciom rozwijać umiejętności potrzebne do codziennego funkcjonowania, koncentrując się na samodzielności, umiejętnościach społecznych i emocjonalnych
• wsparcie rodziny i otoczenia – edukacja rodziców i opiekunów na temat problemów emocjonalnych i behawioralnych oraz dostarczanie odpowiednich strategii radzenia sobie z trudnościami w domu mogą być kluczowym elementem wspomagającym terapię.

Wnioski

Problemy behawioralne i emocjonalne mogą mieć istotny wpływ na codzienne funkcjonowanie dzieci i dorosłych, prowadząc do trudności w regulacji emocji, problemów społecznych i trudności w szkole lub pracy. Terapia integracji sensorycznej odgrywa kluczową rolę w leczeniu osób z zaburzeniami przetwarzania sensorycznego, pomagając im w lepszej regulacji emocji i zachowań. W połączeniu z innymi metodami terapeutycznymi, takimi jak terapia poznawczo-behawioralna oraz terapia zajęciowa, możliwe jest osiągnięcie trwałych efektów poprawy w zakresie emocjonalnym i behawioralnym, co prowadzi do lepszego funkcjonowania i jakości życia pacjentów.