Zgaga, będąca powszechnym objawem gastroenterologicznym, charakteryzuje się uczuciem pieczenia za mostkiem, które promieniuje w kierunku gardła. Jest to wynik zarzucania treści żołądkowej do przełyku, co może powodować dyskomfort oraz prowadzić do poważniejszych powikłań zdrowotnych, jeżeli pozostanie nieleczona. Choć epizody zgagi mogą występować sporadycznie, przewlekła zgaga wymaga dokładnej diagnostyki i odpowiedniego leczenia.

Mechanizm powstawania zgagi

Zgaga jest wynikiem nieprawidłowego funkcjonowania dolnego zwieracza przełyku (LES – Lower Esophageal Sphincter), struktury mięśniowej znajdującej się na granicy przełyku i żołądka. LES działa jak zawór – w normalnych warunkach otwiera się, aby umożliwić przechodzenie pokarmu z przełyku do żołądka, a następnie zamyka się, zapobiegając cofnięciu się treści żołądkowej. W sytuacji, gdy mechanizm ten zostaje zakłócony, dochodzi do zarzucania kwaśnej treści żołądkowej do przełyku, co prowadzi do powstawania zgagi.

W normalnych warunkach błona śluzowa żołądka jest dobrze przystosowana do obecności kwasu solnego i enzymów trawiennych. Jednak przełyk, zbudowany z delikatniejszego nabłonka, nie ma takiej ochrony. Kiedy kwas solny, pepsyna lub żółć przedostają się z żołądka do przełyku, powodują chemiczne podrażnienie i uszkodzenie nabłonka przełyku. To podrażnienie wywołuje typowy dla zgagi objaw – uczucie pieczenia za mostkiem, często promieniujące w kierunku gardła.

Osłabienie LES może mieć różne przyczyny. Do najczęściej występujących należą czynniki mechaniczne, takie jak nadmierny nacisk na brzuch, na przykład w przypadku otyłości lub ciąży, oraz wzrost ciśnienia wewnątrzbrzusznego podczas podnoszenia ciężarów. Ponadto, wpływają na to także czynniki dietetyczne – spożywanie pokarmów, które sprzyjają rozluźnieniu LES (np. tłuste potrawy, alkohol, kofeina), czy leki, takie jak niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ).

Kolejnym elementem wpływającym na rozwój zgagi jest opóźnione opróżnianie żołądka. W sytuacji, gdy treść pokarmowa pozostaje w żołądku zbyt długo, wzrasta ciśnienie w jego wnętrzu, co zwiększa ryzyko cofania się kwaśnej treści do przełyku. Taka sytuacja często występuje u osób cierpiących na gastroparezę – zaburzenie motoryki żołądka, które prowadzi do opóźnionego trawienia. W konsekwencji zwiększa to częstotliwość występowania refluksu i nasilenie objawów zgagi.

Długotrwałe i regularne cofanie się treści żołądkowej może prowadzić do przewlekłego zapalenia przełyku, zwężenia jego światła, a w skrajnych przypadkach – do rozwoju przełyku Barretta, stanu przedrakowego wymagającego stałej kontroli.

Czynniki ryzyka i przyczyny zgagi

Istnieje wiele czynników, które mogą przyczyniać się do rozwoju zgagi, w tym zarówno czynniki związane ze stylem życia, jak i schorzenia organiczne. Najczęściej występujące przyczyny to:

• refluks żołądkowo-przełykowy (GERD) – przewlekła postać refluksu, w której zgaga stanowi jeden z głównych objawów. GERD jest często spowodowany osłabieniem dolnego zwieracza przełyku, co umożliwia zarzucanie treści żołądkowej do przełyku.
• otyłość – nadmiar tkanki tłuszczowej, zwłaszcza w okolicy brzucha, wywiera nacisk na żołądek, co sprzyja cofnięciu treści pokarmowej do przełyku.
• ciąża – zmiany hormonalne oraz mechaniczne, takie jak nacisk powiększającej się macicy na żołądek, zwiększają ryzyko wystąpienia zgagi.
• dieta – spożywanie tłustych, pikantnych, kwaśnych lub słodkich potraw oraz napojów gazowanych, alkoholu, kawy czy czekolady może przyczyniać się do osłabienia LES i wywoływania zgagi.
• stres – zwiększony poziom stresu może nasilać objawy zgagi, zarówno poprzez wpływ na produkcję kwasu żołądkowego, jak i na aktywność LES.
• leki – niektóre farmaceutyki, takie jak niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ), mogą podrażniać błonę śluzową żołądka i przełyku, co sprzyja rozwojowi zgagi.

Objawy kliniczne zgagi

Głównym objawem zgagi jest uczucie pieczenia za mostkiem, które może promieniować w górę, w kierunku gardła. Objaw ten pojawia się zwykle po posiłku, szczególnie w pozycji leżącej lub przy pochylaniu się do przodu. Inne towarzyszące objawy to:

• kwaśny posmak w ustach – wynik cofania się kwasu żołądkowego do jamy ustnej.
• odbijanie – związane z nadmiernym wytwarzaniem gazów w żołądku.
• dysfagia – trudności w przełykaniu, które mogą świadczyć o zaawansowanej formie refluksu żołądkowo-przełykowego, prowadzącej do uszkodzenia przełyku.
• chrypka i kaszel – kwaśna treść żołądkowa może drażnić błonę śluzową gardła i krtani, prowadząc do chrypki oraz przewlekłego kaszlu, zwłaszcza rano.

Diagnostyka zgagi

W przypadku sporadycznych epizodów zgagi, zazwyczaj nie wymaga ona szczegółowej diagnostyki. Jednak u osób, u których zgaga występuje regularnie, trwa dłużej niż dwa razy w tygodniu lub towarzyszą jej inne objawy, konieczne jest przeprowadzenie diagnostyki w celu wykluczenia refluksu żołądkowo-przełykowego (GERD) oraz innych poważniejszych schorzeń.

Podstawowe badania diagnostyczne obejmują:

• endoskopia przewodu pokarmowego – badanie pozwala na ocenę stanu błony śluzowej przełyku i żołądka oraz na wykluczenie powikłań, takich jak zapalenie przełyku czy przełyk Barretta.
• pH-metria przełyku – pozwala na dokładne monitorowanie pH w dolnej części przełyku przez 24 godziny, co umożliwia ocenę stopnia zarzucania treści żołądkowej.
• manometria przełyku – badanie oceniające funkcję dolnego zwieracza przełyku oraz ruchy perystaltyczne przełyku.

Leczenie zgagi

Leczenie zgagi obejmuje zarówno zmiany w stylu życia, jak i interwencje farmakologiczne. W przypadku sporadycznej zgagi, łagodne środki mogą wystarczyć, aby przynieść ulgę. Jednak przy częstszych lub bardziej uciążliwych objawach konieczne jest podjęcie bardziej złożonego leczenia, które uwzględnia zarówno przyczyny mechaniczne, jak i chemiczne tego stanu.

Podstawą leczenia zgagi jest zmiana stylu życia. Kluczowe jest unikanie pokarmów i napojów, które mogą nasilać objawy refluksu, takich jak tłuste i pikantne potrawy, kawa, alkohol czy czekolada. Spożywanie mniejszych posiłków, zwłaszcza wieczorem, również pomaga w redukcji objawów. Pacjentom zaleca się unikanie leżenia bezpośrednio po jedzeniu, a także podnoszenie wezgłowia łóżka, co zapobiega cofaniu się kwasu podczas snu. Redukcja nadwagi, zwłaszcza w przypadku otyłości brzusznej, odgrywa kluczową rolę w zmniejszeniu nacisku na żołądek, co z kolei zmniejsza ryzyko refluksu.

W bardziej zaawansowanych przypadkach leczenie farmakologiczne staje się niezbędne. Podstawową grupą leków stosowanych w terapii zgagi są inhibitory pompy protonowej (IPP), które hamują wydzielanie kwasu solnego w żołądku. Dzięki temu zmniejszają podrażnienie przełyku, co przyczynia się do złagodzenia objawów zgagi. Leki te są szczególnie skuteczne w leczeniu przewlekłej zgagi i refluksu żołądkowo-przełykowego, przyczyniając się do gojenia zmian w błonie śluzowej przełyku.

Inną grupą leków są antagoniści receptora H2, które zmniejszają produkcję kwasu solnego poprzez blokowanie histaminowych receptorów H2 na komórkach okładzinowych żołądka. Leki zobojętniające, chociaż działają krótkotrwale, mogą być stosowane doraźnie, aby szybko neutralizować kwas żołądkowy i przynieść ulgę. Są one jednak bardziej odpowiednie w przypadkach łagodnych epizodów zgagi.

W przypadkach przewlekłych, które nie reagują na leczenie farmakologiczne lub jeśli dochodzi do poważnych powikłań, takich jak zapalenie przełyku, może być rozważane leczenie chirurgiczne. Najczęściej stosowaną procedurą jest fundoplikacja, podczas której wzmacnia się dolny zwieracz przełyku, zapobiegając cofaniu się treści żołądkowej. Operacja ta jest skuteczna, szczególnie u pacjentów z refluksem żołądkowo-przełykowym, którzy nie tolerują leczenia farmakologicznego lub u których doszło do poważnych uszkodzeń przełyku.

W każdym przypadku leczenia zgagi kluczowe jest monitorowanie i regularna kontrola objawów. Nieleczona zgaga może prowadzić do powikłań, takich jak przewlekłe zapalenie przełyku czy przełyk Barretta, dlatego wczesna diagnostyka i odpowiednia terapia mają istotne znaczenie dla długotrwałego zdrowia pacjenta.

Powikłania nieleczonej zgagi

Nieleczona przewlekła zgaga może prowadzić do poważnych powikłań, takich jak:

• zapalenie przełyku – podrażnienie i uszkodzenie błony śluzowej przełyku
• przełyk Barretta – stan przedrakowy, w którym dochodzi do zmiany nabłonka wyścielającego przełyk na skutek przewlekłego zarzucania treści żołądkowej
• zwężenie przełyku – wynik przewlekłego zapalenia, prowadzący do trudności w przełykaniu.

Zgaga, choć często uważana za łagodny objaw, może być sygnałem poważniejszych problemów gastroenterologicznych. Regularnie występująca zgaga wymaga odpowiedniej diagnostyki oraz leczenia, które zapobiegnie rozwojowi powikłań. Wprowadzenie zdrowych nawyków żywieniowych oraz zmiana stylu życia, w połączeniu z farmakoterapią, pozwalają na skuteczne łagodzenie objawów zgagi oraz poprawę jakości życia pacjentów.